თურქეთის სახელმწიფო ტელერადიომაუწყებლობის კორპორაციის TRT-ის (Turkish Radio and Television Corporation) ვებ-გვერდზე, რუბრიკით „აქტუალური თემის ანალიზი“, გამოქვეყნებულია სტატია სათაურით „წარმოიდგინეთ ევროპა ომის შემდეგ: სამი სცენარი“, რომლის ავტორია პროფესორი მურათ იეშილთაში, ანკარაში არსებული ანალიტიკური ცენტრის SETA/სეტას უსაფრთხოების კვლევების დირექტორი.
გთავაზობთ პუბლიკაციას:
ჩვენ კი ორი ახალი დიდი კრიზისის წინაშე აღმოვჩნდით. ერთი ფოკუსირებულია ახლო აღმოსავლეთზე, მეორე – ევროპაზე. ორივე კრიზისის გავლენა ახალი რეგიონული წესრიგის ჩამოყალიბებაზე კრიტიკული იქნება. უკრაინაში მიმდინარე ომის შედეგის გავლენა ევროპის უსაფრთხოების გარემოზე შეიძლება გაანალიზდეს სამი განსხვავებული სცენარით: თანამშრომლობითი, კონკურენტული და ჰეგემონური. ეს სცენარები შეიძლება განხილულ იქნას სამი ძირითადი პარამეტრის საფუძველზე. ესენია ევროპის სტრატეგიული ავტონომია, აშშ-ს გავლენა ევროპაზე და რუსეთის პოზიცია ამ ჩარჩოში.
ნაყოფიერი თანამშრომლობა
ამ სცენარში, თანამშრომლობაზე დაფუძნებული უსაფრთხოების გარემო ხასიათდება ევროპის მთავრობებს შორის გაზრდილი თანამშრომლობით, ბრექსიტის შემდგომი ბრიტანეთის განახლებული თავდაცვითი თანამშრომლობით ევროკავშირთან, რუსეთის შერიგებითა და ევროპაში რეინტეგრაციით. ამის გამოვლინება იქნება ერთობლივი თავდაცვითი პროექტებისა და საწარმოო საქმიანობების რაოდენობისა და მასშტაბის ზრდა და უფრო შემრიგებლური მიდგომა კავშირის წევრებს შორის.
ადრე შეიქმნა ისეთი სტრუქტურები, როგორიცაა ევროპის თავდაცვის ფონდი (EDF) და თავდაცვისა და უსაფრთხოების სფეროში პერმანენტულ სტრუქტურული თანამშრომლობა (PESCO). EDF განსხვავდება PESCO-სგან იმით, რომ ის იყენებს ევროკავშირის ფონდებს და ხელს უწყობს კომპანიების თანამშრომლობას სახელმწიფოთაშორისი მოლაპარაკებების ნაცვლად, ამცირებს რა ისეთი კრიტიკული სახელმწიფო ინსტიტუტების როლს, როგორიცაა თავდაცვის სამინისტროები. ამრიგად, ის ეფუძნება სუპრანაციონალურ მიდგომას და მიზნად ისახავს უფრო ღრმა თანამშრომლობას, ვიდრე PESCO.
ამ თანამშრომლობით უსაფრთხოების წესრიგს ევროპაში აქვს შესაძლო ინდიკატორები, როგორიცაა კონტინენტის გაზრდილი სტრატეგიული ავტონომია. ქრონიკული პრობლემა, როგორიცაა სუპრანაციონალური უსაფრთხოებისა და თავდაცვის უზრუნველყოფის უუნარობა, რომელიც გადაილახება ისეთი მექანიზმებით, როგორიცაა EDF.
კონკურენცია და გაყოფა
ევროპის უსაფრთხოების გარემოს მეორე შესაძლო მომავალი შეიძლება განისაზღვროს როგორც კონკურენტული, სადაც სავარაუდოა მეორე ცივი ომი რუსეთთან. ეს შეიძლება წარმოიშვას, თუ განსხვავებები ევროპის მთავრობებს შორის და მათ მიერ მიღებული ზომები რუსეთ-უკრაინის ომის განმავლობაში გამოიწვევს შეუთავსებლობასა და სკეპტიციზმს მათ შორის და გარე აქტორებთან ურთიერთობებში. შესაბამისად, დიდი ძალები კონტინენტზე, როგორიცაა გერმანია, საფრანგეთი და ბრიტანეთი, მისდევენ პოლიტიკას, რომელიც პრიორიტეტს ანიჭებს ეროვნულ ინტერესებს.
ამ სცენარს აქვს შესაძლო შედეგებიც. ნაციონალიზმი და პროტექციონიზმი გააგრძელებდა ზრდას, განსაკუთრებით ადგილობრივი თავდაცვის ინდუსტრიის პრიორიტეტიზაციით, რაც არის საფრანგეთის მიერ უპირატესობა მინიჭებული პრაქტიკა. ნატოს ეფექტურობა ასევე შემცირდება ევროპული სახელმწიფოების უმართებლობის გამო, დააკმაყოფილონ თავდაცვის ხარჯები შიდა გაყოფების და შემდგომ აშშ-ს უკმაყოფილების გამო. ამით, ნდობა ევროკავშირის მიმართ შემცირდება და აღმოსავლეთ ევროპა, ბალტიის ქვეყნები და ბალკანეთი მიეცემა სწრაფ მილიტარიზაციას, რაც გამოიწვევს ახალ უსაფრთხოების დილემებს.
შეზღუდული და დამოკიდებული
ბოლოს შესაძლო უსაფრთხოების გარემო შეიძლება აღიწეროს როგორც ჰეგემონური და შემზღუდველი, მათ შორის ცივი ომი ჩინეთთან. ეს სცენარი იქნება შედეგი იმისა, რომ ვერ მოხერხდა კონტინენტზე სტრატეგიული ავტონომიის შექმნა საერთო საფუძვლის შექმნითა და საკმარისი პროექტების წარმოებით EDF-ისა და PESCO-ს სტრუქტურების ფარგლებში. ეს გაზრდის აშშ-ს გავლენას ევროპის თავდაცვასა და უსაფრთხოებაზე.
ომის დაწყებიდან, მიუხედავად ევროპის ქვეყნების საწინააღმდეგო განცხადებებისა, იარაღის შესყიდვების სულ უფრო მეტი წილი მოდიოდა კავშირის გარედან, აშშ იყო უდიდესი მიმწოდებელი. კონტინენტის ბევრმა ქვეყანამ ომამდე აშშ-ს შეუკვეთა F-35, მაგრამ, როგორც ჩანს, დამატებითი შეკვეთები გაკეთდა ჩეხეთის, გერმანიის, შვეიცარიისა და რუმინეთის მიერ. ზოგიერთმა ქვეყნებმა როგორიცაა ბულგარეთი და სლოვაკეთი, უფრო მოკრძალებული თავდაცვის ბიუჯეტით, ასევე შეუკვეთეს F-16 Block-70 გამანადგურებლები აშშ-ს. ბევრისთვის აშშ-დან თავდაცვის შესყიდვები აღიქმება როგორც ამერიკული უსაფრთხოების გარანტია და ამერიკული სამხედრო ყოფნის გაგრძელება ევროპაში. ბალტიის, აღმოსავლეთ ევროპისა და ბალკანეთის ქვეყნების სტრატეგიული დოკუმენტების გაანალიზებისას ნათლად ჩანს, რომ ამერიკული ყოფნის შენარჩუნება და გაძლიერება მათ ტერიტორიებზე მიღებულია როგორც სტრატეგიული პრიორიტეტი.
ჰეგემონური უსაფრთხოების წესრიგის შესაძლო შედეგები იქნება ორპოლარული მსოფლიოს წარმოქმნა. ამერიკული დომინირების გამო, ასევე დასრულდებოდა ევროკავშირის პრეტენზია, ყოფილიყო ძლიერი და დამოუკიდებელი მოთამაშე გლობალურ წესრიგში. ორპოლარობა გახდება უფრო თვალსაჩინო და მკვეთრი. ეს შეამცირებს მოქმედების არეალს. ამერიკული ჰეგემონიისა და ორპოლარული სტრუქტურების მახასიათებლების გამო, განსაკუთრებით მცირე სახელმწიფოები გახდებიან კიდევ უფრო დამოკიდებული აშშ-ზე.
ამ სცენარის კიდევ ერთი შედეგი იქნება რუსეთის დასუსტება და სისტემიდან გარიყვა. რადგან აშშ გაძლიერდება და დომინანტი გახდება, ის უზრუნველყოფს ომის გაგრძელებას, რამაც შეიძლება საბოლოოდ გამოიწვიოს მთავრობის ცვლილება. ეს იქნება დამამცირებელი შედეგი რუსეთისთვის. მეორეს მხრივ, თუ რუსეთი მოიგებს ომს, ის სრულად გამოირიცხება აშშ-ს დომინირებული ევროპის უსაფრთხოების გარემოდან და აღმოსავლეთ-დასავლეთის გაყოფა გაღრმავდება. ყველა ეს სცენარი, სავარაუდოდ დამოკიდებული იქნება უკრაინაში ომის შედეგზე.