თურქეთის ტელერადიოკორპორაციის TRT-ის (Turkish Radio and Television Corporation) ვებ-გვერდზე რუბრიკით „აქტუალური თემის ანალიზი“, გამოქვეყნებულია სტატია სათაურით „მოლოდინი თურქეთ-სირიის მოლაპარაკებებში: მეზობელი ლიდერები ისევ მეგობრები ხდებიან?“, რომელშიც გადმოცემულია ანკარის ანალიტიკური ცენტრის SETA/სეტას უსაფრთხოების კვლევების დირექტორის, პროფესორ მურათ იეშილთაშის თვალსაზრისი: რამდენად რეალური და მოსალოდნელია ორი მეზობელი ქვეყნის – თურქეთისა და სირიის ლიდერების შეხვედრა-მოლაპარაკების ალბათობა.
როგორც ცნობილია, 2011 წლამდე რეჯეფ ერდოღანს და ბაშარ ასადს ერთმანეთთან მეგობრული ურთიერთობა ჰქონდათ და ნაყოფიერად თანამშრომლობდნენ, შემდეგ კი, სირიის პრეზიდენტის მიერ საპროტესტო აქციების მკაცრი ჩახშობის შემდეგ, როცა ათასობით სირიელმა თავი თურქეთს შეაფარა, ანაკარა-დამასკოს ურთიერთობა მკვეთრად გაუარესდა.
გთავაზობთ პუბლიკაციას შემოკლებით:
თურქეთსა და სირიას შორის დიპლომატიური ურთიერთობების აღდგენის პროცესი შეუფერხებლად გრძელდება, თუმცა ამჟამად არ გვაქვს საკმარისი ინფორმაცია ამ პროცესის დეტალური ანალიზისთვის. არც თურქეთის და არც სირიის მთავრობები არ იძლევიან მკაფიო სიგნალებს პროცესის საგზაო რუკასთან დაკავშირებით. პრეზიდენტმა რეჯეფ თაიფ ერდოღანმა, როგორც ჩანს, მწვანე შუქი აანთო ბაშარ ასადთან შესახვედრად, რომელმაც მასთან შეხვედრის მზადყოფნა გამოთქვა. ეროვნული უშიშროების საბჭომ (MGK) ასევე განაცხადა, რომ თურქეთი გააგრძელებს მცდელობებს მხარი დაუჭიროს რეალურ საზოგადოებრივ კონსენსუსს, რომელშიც ჩართული იქნება ყველა მხარე სირიაში მუდმივი გადაწყვეტის მოსაძებნად. იმავდროულად, რუსეთი აქტიურად აწარმოებს დიპლომატიას ორი ქვეყნის ლიდერის შეხვედრის მიზნით და აკეთებს განცხადებებს, რომ შეხვედრა შესაძლოა 2024 წლის ბოლომდე გაიმართოს. თურქეთის სახელმწიფო ბიუროკრატიამ გააძლიერა ძალისხმევა დეტალური და ყოვლისმომცველი საგზაო რუკის შემუშავებისთვის, განსაკუთრებით ლტოლვილთა დაბრუნებისა და ტერორიზმთან ბრძოლაზე.
ახლა ამ თემაზე გთავაზობთ ანალიტიკურ ცენტრ SETA/სეტას უსაფრთხოების კვლევების დირექტორის, პროფესორ მურათ იეშილთაშის მიერ მომზადებულ მოკლე ანალიტიკურ სტატიას, რომელშიც იგი წერს:
„როდესაც ჩვენ განვიხილავთ პროცესს, რომელიც აქამდე განვითარდა, ვხედავთ, რომ; თურქეთის მიზანი არ არის სირიის პრობლემის საბოლოო გადაწყვეტა. დიპლომატიური ურთიერთობების აღდგენის პროცესი ეტაპობრივად წარიმართება და დრო დასჭირდება. უპირველეს ყოვლისა, მხარეები უნდა შეთანხმდნენ ნდობის აღდგენის მექანიზმებსა და პრინციპებზე და შემდეგ პროცესი გაგრძელდება. თურქეთის პრიორიტეტებად დევნილების დაბრუნების საკითხი და ტერორიზმთან ბრძოლაში კონკრეტული ნაბიჯების იკვეთება. ანკარა დიპლომატიურ პროცესში სირიის ოპოზიციის ჩართვას გეგმავს. თუ სირიის რეჟიმი გამოიყენებს პროცესს საკუთარი ინტერესების მაქსიმალურად გაზრდის ან დროის გაყვანას შეეცდება, ანკარა გადახედავს პროცესს.
ამ ინფორმაციის გათვალისწინებით, ჩვენ ვხედავთ, რომ პროცესის ერთ-ერთი გასაღები დროის მენეჯმენტია და პრობლემების ადრეული გადაწყვეტილებების პოვნა ადვილი არ არის. ასევე გადამწყვეტი მნიშვნელობა აქვს სირიელი ლტოლვილების საკითხს.
კიდევ ერთი მნიშვნელოვანი პუნქტია ის, რომ ლტოლვილთა უმეტესობას სურს დაუბრუნდეს თავდაპირველ სახლებში. თუმცა, ბოლო ათწლეულის განმავლობაში მნიშვნელოვანი ცვლილებები მოხდა რეჟიმის მიერ კონტროლირებად ტერიტორიებზე და იმ პერიოდში იძულებით გადაადგილებული ადამიანების ქონება ახლა გამოიყენება სხვების მიერ. ჩრდილოეთ სირიაში ლტოლვილების განსახლება პროცესის მართვის ერთ-ერთი ყველაზე რთული ასპექტია. ამ რეგიონებში ლტოლვილთა ჩასახლების კუთხით სერიოზული სირთულეებია, რაც ამცირებს მათ დაბრუნების სურვილს. ამიტომ, ასადის ადმინისტრაციის პოლიტიკა უფრო გადამწყვეტი იქნება. ასადის რეჟიმმა უნდა შექმნას ხელსაყრელი პირობები მათი დაბრუნებისთვის, მათ შორის ქონებრივი დავების გადაწყვეტა და უსაფრთხოებისა და ძირითადი სერვისების უზრუნველყოფა.
კიდევ ერთი კრიტიკული საკითხია შეშფოთება თურქეთში „ნორმალიზაციის“ პროცესის შესახებ. ამ პრობლემის გადასაჭრელად ანკარა ავითარებს ყოვლისმომცველ საგზაო რუკას. მთავარი მიზანი არის უსაფრთხოების, პოლიტიკური და ეკონომიკური პირობების შექმნა, რაც საშუალებას მისცემს ლტოლვილებს დაბრუნდნენ. თურქეთში მზარდი ანტიმიგრაციული და სოციალური რეაქციების მართვა ისეთივე მნიშვნელოვანია, როგორც თავად პროცესი. ამ კუთხით თურქეთის მთავრობისთვის დიდი მნიშვნელობა აქვს ახალი საკომუნიკაციო სტრატეგიის მიღებას, რომელიც დაარწმუნებს თურქეთში მცხოვრებ სირიელ ხალხს. მთავრობა ამ საკითხზე ახალ ნაბიჯს გადადგამს და მრავალმხრივ პროცესს შექმნის. დიპლომატიურმა ჩართულობამ, რომელიც გამორიცხავს სირიელებს თურქეთში, შეიძლება შეამციროს მათი ნდობა თურქეთის მთავრობის მიმართ, როგორც თურქეთში, ასევე უსაფრთხო ზონებში და შეიძლება გამოიწვიოს პროცესის ჩავარდნა. ამიტომ, ამ პროცესში თურქეთში სირიელი ლტოლვილების ჩართვა და მათი ნდობისა და თანამშრომლობის უზრუნველყოფა მნიშვნელოვანია გენერალური გეგმის წარმატებისთვის.
პროცესის კიდევ ერთი მნიშვნელოვანი განზომილებაა სირიის ოპოზიციის როლი. არსებობენ სამხედრო ჯგუფები, რომლებიც მხარს უჭერენ პროცესს და ვინც ეწინააღმდეგება მას. უსაფრთხოების თვალსაზრისით, სასიცოცხლოდ მნიშვნელოვანია თურქეთის მთავრობა სამხედრო ოპოზიციასთან ფრთხილად კოორდინაციას. ამ მიზანს ასახავს საგარეო საქმეთა მინისტრის ჰაქან ფიდანის განცხადებაც „ჩვენ სირიის ოპოზიციას მარტო არ დავტოვებთ“.
ჩრდილოეთ სირიაში უსაფრთხოების სიტუაციის გადახედვა და პოლიტიკური და ადგილობრივი მმართველობის პროცესების გადახედვა სასიცოცხლოდ მნიშვნელოვანია საგზაო რუკის ჯანსაღი ფუნქციონირებისთვის. თურქეთის მთავრობა სავარაუდოდ შექმნის საგზაო რუკას, რომელიც ითვალისწინებს ამ საკითხს.
ტერორიზმთან ბრძოლამ, მდგრადი და სტაბილური უსაფრთხოების გარემოს შექმნამ შეიძლება ხელი შეუწყოს ანკარა-დამასკოს მოლაპარაკებებს. წინააღმდეგ შემთხვევაში, ამ ვითარებამ შეიძლება გამოიწვიოს უთანხმოება, განსაკუთრებით სამხედრო ოპოზიციას შორის და გაართულოს პროცესი.
სირიის ოპოზიციასთან ეფექტური კოორდინაცია აუცილებელია მათი მხარდაჭერის უზრუნველსაყოფად. თურქეთის მთავრობამ უნდა გაითვალისწინოს როგორც მხარდამჭერი, ისე მოწინააღმდეგე ჯგუფების შეშფოთება და საჭიროებები ერთიანი ფრონტის შესანარჩუნებლად. ამით, ანკარას შეუძლია გააძლიეროს თავისი პოზიცია დამასკოსთან მოლაპარაკებებში და გაზარდოს წარმატებული დიპლომატიური ჩართულობის ალბათობა.
ანკარა ამჟამად საგზაო რუკის დეტალებზე მუშაობს. რეალური პროცესი, სავარაუდოდ, ერდოღანისა და ასადის მოლაპარაკებების შემდეგ დაიწყება. მოლაპარაკებების პროცესი, რომელიც შემუშავებულია, ყველა მხარის მონაწილეობით და მოლოდინების ზედმეტი გაზრდის გარეშე, შეიძლება გამოიწვიოს სირიაში ახალი ეპოქის დაწყება. აქედან გამომდინარე, ძალიან მნიშვნელოვანია მოლაპარაკებების ინკლუზიური და რეალისტური წარმართვა“.