ბრიტანულმა ჟურნალმა „ეკონომისტმა“ (The Economist) გამოუშვა თავისი ტრადიციული დამატება „მსოფლიო წინასწარ – 2024“ (The World Ahead 2024), რომელშიც გადმოცემული და განხილულია მსოფლიოში მოვლენების განვითარების მთავარი ტენდენციები 2024 წელს. მათ შორის – არჩევნები 70-ზე მეტ სახელმწიფოში, უკრაინის მხარდაჭერა ევროპაში, კონფლიქტი ახლო აღმოსავლეთში, აგრეთვე ახალი „ცივი ომი“ და ხელოვნური ინტელექტის როლის ზრდა.
გთავაზობთ The World Ahead 2024-ის რედაქტორის ტომ სტენდიჯის სტატიას სათაურით „ათი ტენდენცია, რომლებსაც 2024 წელს ყურადღება უნდა მივაქციოთ“.
ცხოვრების მსვლელობას ვერ შევაჩერებთ. მსოფლიო თავბრუდამხვევი სისწრაფით ვითარდება – თუნდაც ეს იყოს კონფლიქტების გამწვავება, ენერგეტიკული რუკების გლობალური ცვლილება თუ ხელოვნური ინტელექტის სწრაფი პროგრესი. ყველა სფეროში – ახლო აღმოსავლეთში შექმნილი სიტუაციიდან სიმსუქნის მკურნალობამდე – მსოფლიო სულ სხვაგვარად გამოიყურება, ვიდრე ეს იყო სულ რაღაც ერთი თუ ორი წლის წინათ. ჩვენი ამოცანაა ისე გავაკეთოთ, რომ თქვენ სრულ ინფორმაციას ფლობდეთ დღევანდელი მოვლენების მიმდინარეობაზე და გაგაცნოთ ჩვენი ვარაუდები, თუ რა შეიძლება მოხდეს ახლო მომავალში.
ქვემოთ წარმოდგენილია ათი მომენტი, რომლებსაც განსაკუთრებული ყურადღება უნდა მივაქციოთ 2024 წელს.
პირველი – არჩევნომანია
2024 წელს არჩევნები მსოფლიოს თითქმის 70 ქვეყანაში ჩატარდება, რომლებშიც მთლიანობაში 4,2 მილიარდი ადამიანი ცხოვრობს, ანი კაცობრიობის ისტორიში პირველად მოხდება რომ ხმის მიცემაში მონაწილეობას დედამიწის მოსახლეობის ნახევარი მიიღებს. ჩვენ გვექნება შესაძლებლობა შევაფასოთ დემოკრატიის მდგომარეობა გლობალური მასშტაბით. მაგრამ აქვე ვიტყვით: მიუხედავად იმისა, რომ 2024 წელს ყველაზე მეტი არჩევნები უნდა ცატყარდეს, ვიდრე ოდესმე, ეს სულაც არ ნიშნავს იმას, რომ მეტი დემოკრატიის მოწმენი გავხდებით: ბევრ შემთხვევაში არჩევნები არც თავისუფალი არ იქნება და არც სამართლიანი.
მეორე – არჩევნები აშშ-ში, გლობალური შედეგებით
ამომრჩევლები და მოსამართლეები დონალდ ტრამპს ვერდიქტს გამოუტანენ, რომლის თეთრ სახლში დაბრუნების შანსები შეფასებულია ერთი სამთან. სრულიად დასაშვებია, რომ არჩევნების შედეგები დამოკიდებული იქნება რამდენიმე ათასი მოქალაქის ხმებზე, რომლებიც მოყოყმანე შტატებში ცხოვრობენ. მაგრამ მათი გადაწყვეტილების შედეგებს ნამდვილად გლობალური მნიშვნელობა ექნება – იმიტომ, რომ ისინი ყველაფერზე გავლენას მოახდენენ: დაწყებული კლიმატური პოლიტიკიდან, დამთავრებული უკრაინისათვის სამხედრო დახმარების გაწევით. აქედან გამომდინარე, შეიძლება ვთქვათ, რომ რუსეთში, არჩევნების ფალსიფიცირების ტრადიციების გათვალისწინებით, ვლადიმერ პუტინის ბედი დამოკიდებული იქნებ არა იმდენად რუს ამომრჩეველზე, არამედ ამერიკულ ელექტორატზე.
მესამე – ევროპა, წინ!
აშშ-ში საპრეზიდენტო არჩევნების სავარაუდო შედეგთან დაკავშირებით, ევროპა ვალდებულია გააქტიურდეს და კიევი ისეთი სამხედრო და ეკონომიკური დახმარებით უზრუნველყოს, რომელიც აუცილებელი იქნება ხანგრძლივი ბრძოლისათვის. პარალელურად უნდა მომზადდეს ნიადაგი უკრაინის ევროკავშირში გაწევრიანებისთვისაც, რაც სწორი ნაბიჯი იქნება: თუ აშშ-ში პრეზიდენტად ნამდვილად დონალდ ტრამპს აირჩევენ და ვაშინგტონი კიევისადმი დახმარებას შეწყვეტს, უკრაინა დაზღვეული იქნება, ევროპა დაეხმარება.
მეოთხე – რყევა ახლო აღმოსავლეთში
ისრაელზე „ჰამასის“ თავდასხმამ და ისრაელის საპასუხო დარტყმამ ღაზას სექტორისადმი რადიკალურად შეცვალა სიტუაცია ახლო აღმოსავლეთში და წინ წამოსწია საკითხი, რომ მსოფლიოს მეტად ვეღარ შეეგუება, ვეღარ მოახდენს პალესტინელთა მძიმე მდგომარეობის იგნორირებას. გადაიზრდება თუ არა ახლო აღმოსავლეთის რეგიონული კონფლიქტი უფრო მასშტაბურში? ან იქნებ მშვიდობის დამყარების ახალი შანსი გაჩნდეს? სხვათა შორის, აშშ-სათვის ახლო აღმოსავლეთის კრიზისი გამოცდა იქნება, რომელიც გვაჩვენებს – შეძლებს თუ არა ვაშინგტონი ადაპტირებას იმ ბევრად უფრო რთული ვითარების მიმართ, რომელიც მსოფლიოში შეიძლება შეიქმნას.
მეხუთე – მრავალპოლარული უწესრიგობა
აშშ-ის გეგმა აზიისაკენ შებრუნების მიზნით, რომელიც ვაშინგტონისთვის შესაძლებლობა უნდა მიეცა ყარადღება გადაეტანა ჩინეთთან გამწვავებულ მეტოქეობაზე, ჯერ უკრაინის ომმა, შემდეგ კი ღაზას სექტორის ამბებმა ჩაშალა. რუსეთის კარგავს კონცენტრირების უნარს და ტავის გავლენებს. მსოფლიოს „გაყინული“ კონფლიქტები ნელ-ნელა „ლღვება“, ხოლო ცივები ცხელდება. აფრიკის საჰელში (საჰარის სამხრეთით მდებარე სავანის ზონაში) არასტაბილურობა მატულობს. ახლა, როცა აშშ-ის „ერთპოლუსიანი მომენტი“ წარსულში დარჩა, მსოფლიო კონფლიქტების მატებისას მომზადებული უნდა შეხვდეს.
მეექვსე – მეორე „ცივი ომი“
ჩინეთის განვითარების ტემპების შენელების კვალობაზე, ტაივანის ირგვლივ დაძაბულობა იზრდება, აშშ აგრძელებს ჩინელების შეზღუდვას მოწინავე ტექნოლოგიების დაუფლებისათვის, მკაცრდება რიტორიკა ახალი „ცივი ომის“ მოლოდინით, ამჯერად უკვე ჩინეთთან მიმართებით. მაგრამ დასავლური კომპანიები, რომლებიც ცდილობენ შეამცირონ თავიანთი დამოკიდებულება პეკინისადმი, მალე მიხვდებიან, რომ მათი განზრახვა სათქმელად ადვილია, გასაკეთებლად კი რთული. ამასთან, ორივე ბანაკი (ამერიკაც და ჩინეთიც) შეეცდებიან გლობალური სამხრეთის „საშუალო ქვეყნების“ გადაბირებას – დიდი ალბათობით, მათი მწვანე რესურსების დაუფლების მიზნით.
მეშვიდე – ახალი ენერგეტიკული გეოგრაფია
ეკოლოგიურად სუფთა ენერგიაზე გადასვლა ხელს შეუწყობს ახალი „მწვანე ქვეყნების“ გამოსვლას საერთაშორისო არენაზე და ენერგეტიკულ რესურსთა რუკების ცვლილებას. ლითიუმი, სპილენძი და ნიკელი სულ უფრო მეტ მნიშვნელობას იძენენ, ნავთობისა და გაზის როლი კი, მათი მომპოვებელი ქვეყნების ჩათვლით, მცირდება. მწვანე რესურსებისათვის მეტოქეობა აისახება გეოპოლიტიკაში და ვაჭრობაში, რაც მოულოდნელ გამარჯვებულებსა და დამარცხებულებს გამოავლენს. პარალელურად იზრდება ადამიანების ნეგატიური დამოკიდებულება ეკოლოგიურად სუფთა პროდუქტების პროპაგანდის მიმართ, რომლებიც დარწმუნებულნი არიან, რომ გლობალური დათბობა და ეკოლოგიური საფრთხე ელიტის შეთქმულებას წარმოადგენს და მიმართულია ჩვეულებრივი ადამინაბეის დასაშინებლად.
მერვე – ეკონომიკური გაურკვევლობა
2023 წელს დასავლურმა ეკონომიკამ უფრო მაღალი შედეგები აჩვენა, ვიდრე მოსალოდნელი იყო, მაგრამ კრიზისის საფრთხეს არ გაუვლია. შესაბამისად, ის საპროცენტო განაკვეთები, რომლებიც მაღალ დონეზე შენარჩუნდება, მტკივნეული გამოცდა იქნება როგორც კომპანიებისათვის, ისე ჩვეულებრივი მომხმარებლებისათვის იმ შემთხვევაშიც კი, თუ თავიდან იქნება აცილებული რეცესია (თვალი ადევნეთ ბანკებს და იმას, თუ როგორ გავლენას ახდენს მათზე უძრავი ქონების კომერციულ ბაზრებზე შექმნილი სიტუაცია, სადაც საქმეშეიძლება გაუარესდეს). ჩინეთი შესაძლოა დეფლიაციის საფრთხის წინაშე დადგეს.
მეცხრე – ხელოვნური ინტელექტი რეალური ხდება
ბიზნესი დანერგავს ხელოვნური ინტელექტის ტექნოლოგიებს, რეგულიატორები შეეცდებიან მის რეგლამენტირებას, ტექნიკური სპეციალისტები კი, თავის მხრივ, გააგრძელებენ მის სრულყოფა-გაუმჯობესებას. მომვალ წელს გაძლიერდება კამათი, თუ როგორი მიდგომები უნდა იქნეს შერჩეული ხელოვნური იტელექტის რეგულირების დროს. უნდა გაირკვეს, ხომ არ არის ხელოვნური ინტელექტის წინააღმდეგ დასახელებული არგუმენტები (თითქოსდა საფრთხეს წარმოადგენს ადამიანებისათვის) მხოლოდ ის მანევრი, რომლითაც პროგრესის დამუხრუჭება სურთ. მომავალ წელს ხელოვნური ინტელექტით ბოროტად სარგებლობისა და მათი მოულოდნელი გამოყენების შემთხვევები სულ უფრო მოიმატებს. ასევე გაიზრდება შეშფოთების დონეც – ხომ არ მოახდენს ხელოვნური ინტელექტი შესაძლო გავლენას შრომის ბაზარზე და არჩევნების შედეგებზეც? როგორი იქნება საერთოდ ხელოვნური ინტელექტის რეალური როლი? აშკარაა, რომ მისი გამოყენებით დაჩქარდება პროგრამული კოდების ჩაწერის პროცესი.
მეათე – მსოფლიოს ძალისხმევა სიკეთისა და მშვიდობისათვის?
სავარაუდოდ, იდეოლოგიური უთანხმოება გვერდზე იქნება გადადებული როგორც პარიზის ოლიმპიური თამაშების პერიოდში, ასევე იმ დროს, როცა ასტრონავტები, ალბათ, მთვარეს გარს შემოუფრენენ, ანდა როცა მამაკაცთა საერთაშორისო ჩემპიონატი ჩატარდება კრიკეტში (Twenty20)…. მაგრამ დაახლოებით ასეთივე ალბათობით ისინი, რომლებსაც გლობალური ერთიანობის რაღაც იმედი აქვთ, გულგატეხილები დარჩებიან